Czym jest uprawa współrzędna i jak ją zastosować w ogrodzie?

Uprawa współrzędna to inaczej dobre sąsiedztwo. Zastanawiałeś się, dlaczego jedne warzywa udają się a inne nie? Jedni mają wielkie plony, a innym nie chce nic urosnąć? Myślisz, że to wina braku “ręki do ogrodu”? Z tego artykułu dowiesz się, czym jest uprawa współrzędna, allelopatia i które warzywa rosną obok siebie, a które nie.

Uprawa współrzędna oznacza jednoczesne uprawianie kilku gatunków roślin na danej powierzchni.

Uprawa współrzędna roślin może być bardzo korzystna dla ogrodnika, ponieważ pozwala na optymalne wykorzystanie przestrzeni i zapewnia roślinom odpowiednią ilość światła i powietrza. Jednak ważne jest, aby dobrze dobrać rośliny do siebie i uwzględnić ich potrzeby, takie jak wymagania dotyczące nasłonecznienia, gleby i nawożenia, oraz ich wpływ na siebie nawzajem. Rośliny, które nie są dobrze dobrane do siebie, mogą mieć trudności ze wzrostem lub nawet obumrzeć, co może być frustrujące dla ogrodnika i osłabić plony. I tak np. marchew i truskawki sadzi się z cebulą, a pomidory z sałatą i bazylią.

Cel uprawy współrzędnej

Celem uprawy współrzędnej jest wzrost produktywności roślin, optymalne wykorzystanie przestrzeni glebowej i ponad glebą, wzajemne oddziaływanie roślin (allelopatia), w obrębie gatunku, jak i międzygatunkowej. Uprawa współrzędna jest często stosowana w ogrodnictwie, aby zwiększyć wydajność i zmniejszyć zużycie wody oraz nawozów. Dodatkowym jej atutem jest ochrona przed szkodnikami i lepszy wzrost roślin. Może być również stosowana w hodowli roślin hydroponicznych lub uprawie roślin w szklarniach lub tunelach foliowych.

Rośliny się wspierają w walce z chorobami i szkodnikami

Zasady kompozycji ogrodowej polegają na odpowiednim doborze i rozmieszczeniu roślin w ogrodzie w taki sposób, aby wspierały się wzajemnie i chroniły przed chorobami i szkodnikami. Można to osiągnąć poprzez sadzenie roślin o odmiennej wysokości, kształcie i kolorze, a także poprzez wybieranie gatunków, które w naturalny sposób odstraszają szkodniki lub pomagają innym roślinom w walce z chorobami. Dzięki temu ogród będzie atrakcyjny wizualnie, a jednocześnie będzie miał silniejszą odporność na choroby i szkodniki, co pozwoli na uzyskanie obfitych i zdrowych plonów warzyw.

Sposoby uprawy współrzędnej

Uprawa współrzędna polega na rozmieszczaniu roślin w rzędach lub grupach w sposób, który umożliwia im optymalne wykorzystanie światła słonecznego i powietrza oraz zapobiega konkurencji między nimi. Może to być szczególnie przydatne w przypadku uprawy roślin o dużych liściach, które mogą zacieniać inne rośliny, lub roślin o krótkim okresie wegetacji. Uprawa współrzędna może również ułatwić pielęgnację roślin, ponieważ umożliwia łatwiejszy dostęp do nich i ułatwia zbiór plonów.

Istnieje wiele różnych sposobów uprawy współrzędnej, w tym uprawa w rzędach poziomych lub pionowych oraz uprawa w rzędach skośnych. Ważne jest, aby dobrać odpowiedni sposób uprawy dla danego gatunku roślin i warunków uprawy, takich jak nasłonecznienie, woda i nawozy.

Jak wskazują badania [5] uprawa międzyplonowa zwiększa przestrzenne zróżnicowanie upraw, co prowadzi do konkurencyjnych interakcji z chwastami. 

“Uprawa międzyplonowa kontroluje chwasty poprzez zacienienie, w większym stopniu niż uprawa monokulturowa”.

Zaefarian, F. i Rezvani, M. (2016)

Dlaczego tak się dzieje? Allelopatia a allelochemikalia

Rośliny obfitują w składniki aktywne. Wśród tych naturalnych składników allelochemikalia i chemikalia sygnałowe, które są uwalniane do środowiska, odgrywają ważną rolę w regulowaniu interakcji między roślinami i innymi organizmami. Allelochemikalia biorą udział w obronie roślin przed atakiem mikroorganizmów, drapieżnictwem roślinożerców i/lub współzawodnictwem z innymi roślinami, w szczególności w allelopatii, która wpływa na powstawanie konkurencyjnych roślin. Allelochemikalia mogą być tropem w nowych wysiłkach na rzecz odkrycia naturalnych pestycydów [4].

Allelopatia jest naturalnym zjawiskiem ekologicznym. Znana i stosowana w rolnictwie od czasów starożytnych. Konkurencja jest jednym z głównych sposobów interakcji między uprawami a roślinami sąsiadującymi. Allelopatia jest mechanizmem chemicznym, który zapewnia roślinom przewagę w konkurowaniu o ograniczone zasoby.

Wydzieliny korzeni i zapachy roślin mają ogromne znaczenie dla roślin uprawianych współrzędnie. Niektóre rośliny stymulują się nawzajem, co pomaga im rosnąć bujniej i być zdrowszymi. Inne natomiast nie tolerują zapachów swoich sąsiadów i mogą obumierać lub źle rosnąć, jeśli są posadzone zbyt blisko siebie. Wydzieliny korzeniowe są to substancje chemiczne, które rośliny wytwarzają i uwalniają do gleby, jak np. aminokwasy, związki fenolowe, garbniki, puryny, cukry, kwasy organiczne i inne. Te substancje mogą mieć różne funkcje, takie jak stymulowanie wzrostu innych roślin, hamowanie ich wzrostu lub nawet zabijanie ich.

Aby zapewnić zrównoważony rozwój rolnictwa, ważne jest wykorzystanie systemów uprawy, które wykorzystują stymulujący/hamujący wpływ roślin allelopatycznych w celu regulacji wzrostu i rozwoju roślin oraz uniknięcia autotoksyczności allelopatycznej. Allelochemikalia mogą być potencjalnie stosowane jako regulatory wzrostu, herbicydy, insektycydy i przeciwdrobnoustrojowe środki ochrony roślin. [1]

Allelochemikalia są produktami wtórnego metabolizmu i nie mają wartości odżywczych. [2]

Allelopatia to punkt wyjściowy przy doborze roślin do uprawy współrzędnej, która polega na uprawie różnych, odpowiednio dobranych do siebie gatunków warzyw na jednym zagonie.

Przykład allelopatii dodatniej i ujemnej

Allelopatia dotyczy wzajemnych oddziaływań roślin na inne rośliny. Może mieć charakter dodatni (przyspieszający) oraz ujemny (hamujący) ich wzrost i rozwój. Dodatnia allelopatia to forma symbiozy. Związki, które wydziela jedna roślina, pozytywnie oddziałują na drugą roślinę. Przykładem pozytywnego oddziaływania jest np. burak z cebulą czy grochem. Zarówno burak, jak i groch doświadczają oddziaływania korzystnego. Może jednak zdarzyć się tak, że konkretne warzywo wpiera tylko swego towarzysza, ale samo nie jest wspierane przez niego. Przykładem jest rzodkiewka, która korzystnie wpływa na cebulę, czy mięta na kapustę i brokuły. Jednak nie odwrotnie. I tak cebula nie wpływa na wzrost rzodkiewki, a kapusta na miętę.

Uprawa współrzędna a oddziaływanie niekorzystne

Uprawa współrzędna to posadzenie dwóch lub co najmniej trzech gatunków roślin obok siebie. Mogą to być różne rodzaje warzyw, ziół, roślin ozdobnych
czy owoców.

W uprawie współrzędnej niezwykle ważne okazuje się planowanie nasadzeń. I tak nie należy sadzić pomidorów obok:

• bobu,
• ziemniaków,
• ogórków,
• rzodkiewki,
• kopru,
• warzyw kapustnych,
• orzech włoski,
• morela.

Z kolei ogórki źle rosną obok truskawek, ziemniaków i pomidorów. Pietruszki nie sadź obok sałaty, a szczypiorku z grochem i fasolą.

Podobnie niekorzystnie wzajemne oddziaływanie dotyczą bobu z pomidorami, selerem czy konopiami. Burak nie urośnie obok fasoli tycznej, marchwi, ziemniaków czy szpinaku. Cebula źle oddziałuje na fasolę i groch. Z kolei fasola na kolendrę, buraki oraz warzywa kapustne.

Uprawa współrzędna a oddziaływanie korzystne

Korzystne oddziaływanie dotyczy rzodkiewki z burakiem, grochem, kalarepą, marchwią, ogórkiem, pasternakiem, porem, pietruszką, pomidorem i szpinakiem. Endywia korzystnie działa na rzodkiewkę. Z kolei oddziaływanie obopólnie korzystne w przypadku sałaty występuje w stosunku do takich warzyw jak:

• burak,
• cebula,
• marchew,
• por,
• szparag,
• kapustne,
• rzodkiewka,
• koper,
• rabarbar,
• pomidor,
• ogórek.

Sałata korzystnie oddziałuje na czosnek i fasolę.

Badania Oleszka wykazały, że “wyciąg świeżej biomasy lucerny stymuluje wzrost siewek pomidora, natomiast hamuje wzrost pszenicy i jęczmienia. Wyciąg z korzeni lucerny działa natomiast hamująco na wszystkie badane gatunki. Prace te wskazują na konieczność uwzględniania przedplonu w planowaniu zasiewów roślin uprawnych” [7].

---

Literatura:

[1] Cheng F and Cheng Z (2015), Research Progress on the use of Plant Allelopathy in Agriculture and the Physiological and Ecological Mechanisms of Allelopathy. Front. Plant Sci. 6:1020. doi: 10.3389/fpls.2015.01020

[2] Lebedev VG, Krutovsky KV, Shestibratov KA. …Fell Upas Sits, the Hydra-Tree of Death †, or the Phytotoxicity of Trees. Molecules. 2019 Apr 25;24(8):1636. doi: 10.3390/molecules24081636. PMID: 31027270; PMCID: PMC6514861.

[3] Hirai N. Application of allelochemicals to agriculture. Biol Sci Space. 2003 Jun;17(1):4-5. doi: 10.2187/bss.17.4. PMID: 12897454.

[4] Kong CH, Xuan TD, Khanh TD, Tran HD, Trung NT. Allelochemicals and Signaling Chemicals in Plants. Molecules. 2019 Jul 27;24(15):2737. doi: 10.3390/molecules24152737. PMID: 31357670; PMCID: PMC6695906.

[5] Zaefarian, F. i Rezvani, M. (2016). Soybean (Glycine max [L.] Merr.) Production Under Organic and Traditional Farming, 103–129. doi:10.1016/b978-0-12-801535-3.00005-x 

[6] Szczęsna J., Dobre sąsiedztwo roślin — praktyczne porady, Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Minikowie, Broszura bezpłatna, ISBN: 978-83-65181-69-5.

[7] Oleszek W., Saponiny jako czynnik determinujący wartość przedplonową lucerny. Post. Nauk Rol., 1986, 6: 15-22