Aktualna sytuacja słoni w Afryce

Sytuacja słoni w Afryce stanowi wyzwanie dla całej ludzkości. Słonie afrykańskie (Loxodonta africana) zagrożone są wyginięciem. Jeszcze na początku XX wieku Afrykę przemierzało 10 milionów dzikich słoni. Kłusownicy i konflikty w Afryce zdziesiątkowały populację tych zwierząt.

Słoń to piękne i mądre zwierzę, okrutnie wykorzystywane, poniewierane i zabijane dla kości słoniowej przez człowieka. Z badań nad populacją gatunku w Tanzanii wynika, że sytuacja z roku na rok się poprawia w tym państwie, co nie oznacza wcale, że słonie zeszły z drogi wyginięcia.

Jak podkreśla WWF “Słoń indyjski, słoń afrykański sawannowy i słoń afrykański leśny są już oficjalnie gatunkami zagrożonymi wyginięciem, z czego ostatni – krytycznie”.

WWF (2021)

Słoń afrykański 

Słonie afrykańskie to największe ssaki lądowe na świecie. Zależnie od gatunku słonie żyją w Azji Południowej i Południowo-Wschodniej (słonie indyjskie), oraz w Afryce. Można je spotkać w różnych państwach obu kontynentów: Botswanie, Kenii, Gabonie, Kongo, Birmie, Nepalu, Indiach i Sri Lance.

Wyróżnia się dwa podgatunki słoni afrykańskich, a mianowicie słonie sawannowe i słonie stepowe. Odrębnym gatunkiem jest słoń leśny. Są one większe od słoni indyjskich. Ciosy słonia afrykańskiego mogą ważyć 20 kg. Żyje on przeciętnie około 65–70 lat w stanie dzikim i do 80 lat w niewoli.

Zwierzęta te charakterystyczne są dla sawanny, czyli pasa klimatycznego odpowiadającego klimatowi zwrotnikowemu, którego istotnymi cechami jest wyraźna pora sucha, która może trwać od 3 do 10 miesięcy, niewielkie opady atmosferyczne lub opady, jakie występują podczas pory deszczowej. Słonie jednak potrafią przystosowywać się do innych warunków pod warunkiem znalezienia źródeł wody pitnej i miejsc do kąpieli.

Wszystkie słonie są roślinożerne. Żywią się trawą, łodygami, liśćmi i korą drzew, lubią także ryż, banany, trzcinę cukrową.

W 1956 w Angoli odkryto najcięższego i największego słonia świata, ważył on 12 ton i mierzył 4,5 m.

Populacja słoni w Afryce przed 2016 rokiem

Według raportu IUCN z 2016 roku w Afryce szacowano populację słoni na 415 000 sztuk. W 2006 roku było ich więcej o 93 000 osobników. Szacowano rzeczywisty spadek w ciągu dekady o około 111 000 słoni. Trudne jednak są całkowite szacunki, z uwagi na fakt, że na obszarach niebadanych mogą istnieć słonie.

To smutna prawda, że za spadek populacji słoni odpowiada człowiek i jego chciwość. W latach 2006-2016 najbardziej ucierpiała Afryka Wschodnia jako region z powodu kłusownictwa. Warto zauważyć, że na tym terenie było 20% całej populacji, czyli około 86 000 słoni. W samej Tanzanii w 2014 roku odnotowano około 43 000 słoni, a ich liczba od tego czasu wzrosła do 60 000.

Z badań Y. Pretorius i wsp. w grudniu 2015 roku w Republice Południowej Afryki żyło 28 168 słoni, z czego 78% występowała na terenie Parku Narodowego Krugera i rezerwatu graniczącego z parkiem.

W Plejstocenie słoń leśny (Palaeoloxodon antiquus – wymarły gatunek) zasiedlał całą Europę, łącznie z Wielką Brytanią. Osiągał 10 ton i mierzył 4,1 m wysokości. Wyginął 33-34 tys. lat temu, ale jego potomkowie na Tilos, żyli jeszcze ok. 4 tys. lat temu. Był dwa razy większy od współczesnego słonia. Posiadał proste, bardzo długie ciosy.

Kłusownictwo a sytuacja słoni w Afryce

Obecnie można mówić o spadku kłusownictwa na terenie Afryki dzięki Programowi Narodów Zjednoczonych ds. Ochrony Środowiska. Tanzania przestaje być postrzegana jako główne wyjście dla kości słoniowej. Państwo to niegdyś znane z zabijania słoni, powstrzymało najgorszą zbrodnię na dzikiej przyrodzie – kłusownictwo. Celem głównym Tanzanii jest „zero kłusownictwa”. Aresztowano w związku z nim tysiące ludzi, zidentyfikowano i spenetrowano co najmniej 11 zorganizowanych grup przestępczych handlujących fauną i  florą. Aresztowano 21 przywódców wysokiego szczebla za nielegalny handel.

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) jest globalnym organem zajmującym się ochroną środowiska. Według niej za nielegalny handel odpowiada popyt na wyrób biżuterii i ozdób z kości słoniowej, szczególnie z terenu Azji Wschodniej i Chin.

Jakie kary za przemyt kości słoniowej?

W Tanzanii za przemyt kości słoniowej grozi 15 lat pozbawienia wolności lub/oraz przejęcie majątku. Tak też się stało z Yang Fenglan, chińska bizneswoman, była wiceprzewodnicząca Chińsko-Afrykańskiej Rady Biznesu Tanzanii, która od lat 70. XX wieku pracowała i mieszkała na terenie tego państwa. Coraz więcej państw zakazuje handlu kością słoniową, ze względu na zagrożenie, jakie on niesie dla zwierząt umieszczonych na czerwonej liście zagrożonych gatunków.

Gdzie znaleźć informacje na temat liczby słoni na terenie Afryki?

Utrata siedlisk, konflikty ludzi z przyrodą, kłusownictwo spowodowały szczególne zainteresowanie się tematyką ludzi nauki, ekologów, i funkcjonariuszy ścigania. Nie było jednak danych statystycznych na temat ilości tych wspaniałych zwierząt. Dopiero Paul G. Allen podjął wysiłek stworzenia Wielkiego Spisu Słoni (GEC), którego celem było określenie liczby słoni, ich wędrówek i siedlisk. GEC rozpoczął się w 2013 roku i trwał do 2016. Było to przedsięwzięcie, w którym brało udział wielu pracowników parków narodowych oraz dzikiej przyrody z 18 państw Afryki. Dzięki ich wspólnej pracy ustalono szczegółowe dane. Koordynatorem projektu był Paul G. Allen, zaś głównym badaczem M. Chase z organizacji non-profit zajmującej się ochroną dzikiej przyrody i zasobów naturalnych — Elephants Without Borders.

W 1964 powstała Czerwona Księga Gatunków Zagrożonych, która stanowi wszechstronne źródło informacji na temat zagrożonych gatunków. Jest wskaźnikiem stanu bioróżnorodności na świecie.

IUCN(2022)

Słonie afrykańskie zagrożone są wyginięciem, co podkreśla Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN).

W 1948 roku została utworzona Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody, skupia ona 83 kraje i ponad 1300 agencji rządowych oraz organizacji pozarządowych i naukowców ze 160 państw. Pomysłodawcami organizacji byli Polacy — Władysław Szafer oraz Michał Siedlecki.

IUCN (2022)

W którym państwie Afryki jest najwięcej słoni?

Aktualnie największą populacją słoni może poszczycić się Botswana. Populacja została odbudowana, jednak gdy jest zbyt wielka, lub zbyt mała stwarza problem dla środowiska i człowieka. Szczególnie jest to istotne w związku ze zmianami klimatycznymi. Słonie stały się uchodźcami – bowiem szukają schronienia w miejscu, gdzie są najlepiej chronione. Ich zwiększona liczba wpływa jednak na środowisko.

EWB identyfikuje korytarze migracyjne dzikiej przyrody, zabezpiecza dzikie siedliska oraz podnosi poziom ochrony dzikich zwierząt.

Należy zauważyć nierównowagę między siedliskami słoni na terenie państw Afryki. W Angoli i Zambii wiele potencjalnych siedlisk jest pusta, a w północnej Botswanie żyje ponad 130 000 słoni. EWB wskazuje na holistyczne podejście do sytuacji słoni w Południowej Afryce. Wyróżniono tam Transgraniczny Obszar Chroniony Kavango-Zambezi (KAZA TFCA), który obejmuje Botswanę, Namibię, Angolę, Zambię i Zimbabwe.

Słonie nadal wymagają ochrony. Te majestatyczne zwierzęta zasługują na naszą uwagę i troskę, szczególnie że ostatnie badania wykazały, że młode słoniątka rodzą się bez kłów i ich nie wykształcają, z troski o zachowanie własnego życia i życia całego gatunku. To powinno dać ludziom do myślenia. O mądrości słoni nie trzeba przypominać, uczą się więc dostosowywać do aktualnych zagrożeń.

Człowiek-słoń — konflikty

Rozwój Afryki, zwiększająca się liczba ludności a tym samym upraw i słonie rodzą potencjalne problemy. Badania wykazują, że jedna trzecia samców to grabieżcy upraw. Koszty konfliktu człowiek- słoń zwane są w skrócie HEC, i przewyższają potencjalne korzyści. Słonie są coraz częściej wykluczane z danych obszarów, ze względu na to, iż zwierzęta te negatywnie wpływają na lokalne społeczności. Słonie niszczą zasoby wodne, uprawy, zabijają zwierzęta gospodarskie, burzą magazyny ze zbożem, domy czy zabijają samych ludzi. Aby zachować równowagę między ochroną słoni i bioróżnorodności w Afryce stworzono w 1997 roku Grupę Specjalistyczną ds. Słoni Afrykańskich (AfESG). Grupa ta wychodzi naprzeciw wyzwaniu. W 2002 roku została ona przemianowana na Grupę Roboczą ds. Konfliktu Ludzi i Słoni (HECWG), aby dokładniej odzwierciedlić bieżący charakter jej pracy.

HECWG- co robi?

Grupa przez 15 lat swej działalności wypracowała:

• Systematyczne gromadzenie danych i badania kontekstowe
• Tradycyjne metody odstraszania i przeszkadzania stosowane przez społeczności wiejskie
• Niepokojenie i gonitwa za słoniami przez władze zajmujące się dziką przyrodą
• Zabijanie słoni przez władze odpowiedzialne za ochronę przyrody
• Translokacja słoni przez władze ds. ochrony przyrody zwierząt
• Opcje grodzenia
• Odstraszacze zapachowe (metoda chili)
• Systemy rekompensat
• Programy wykorzystania dzikiej przyrody i korzyści (ochrona społeczności lokalnej)
• Planowanie i zmiany w zagospodarowaniu terenu

---

Literatura:

IUCN. 2021. The IUCN Red List of Threatened Species. Version 2021-3. https://www.iucnredlist.org. Accessed on [10.04.2022].
IUCN.2021. https://www.iucn.org/ssc-groups/mammals/african-elephant-specialist-group/human-elephant-conflict, dostęp: [10.04.2022]
EWB, https://elephantswithoutborders.org, Accessed on [10.04.2022]
P.G. Allen, https://paulallen.com/Exploration/Great-Elephant-Census.aspx, dostęp: [10.04.2022.]
FORESIGHT AFRICA top priorities for the continent in 2022, report
Pretorius, Y., Garaï, M., & Bates, L. (2019). The status of African elephant Loxodonta africana populations in South Africa. Oryx, 53(4), 757-763. doi:10.1017/S0030605317001454
WWF, https://www.wwf.pl/aktualnosci/od-dzis-wszystkie-slonie-na-swiecie-sa-zagrozone-wyginieciem, dostęp: [10.04.2022]