Pestycydy i herbicydy — co w zamian?

Intensywne rolnictwo to nadzieja i zmora współczesnego świata. Z jednej strony widzimy gwałtowny wzrost liczby ludności (obecnie 8,9 mld) i potencjalny głód szczególnie w państwach Trzeciego Świata, a z drugiej wielki problem ginącej bioróżnorodności owadów na naszej wspaniałej planecie. Czy można wprowadzić rolnictwo w nową jakość bez stosowania pestycydów i herbicydów?

O wysokich nakładach agrochemikaliów wspomniała Europejska Agencja Środowiska, która zwróciła uwagę na ginące gatunki motyli i bioróżnorodność Europy w związku z ich stosowaniem. Unia Europejska zaproponowała więc Strategię na rzecz bioróżnorodności 2030, której celem jest ochrona przyrody i odwrócenie procesu degradacji ekosystemów dzięki zastosowaniu konkretnych działań oraz wypełnienie zobowiązań. Jednym z jej postulatów jest zmniejszenie o 50% pestycydów.

Czym są pestycydy?

Pestycydy są środkami ochrony roślin stosowanymi przeciwko szkodnikom lub chorobom roślin. Służą do zwalczania chwastów, szczególnie w rolnictwie, leśnictwie i w obszarach miejskich. Oddziałują one negatywnie na środowisko i ludzkie zdrowie, w związku z czym UE podjęła w Strategii na rzecz bioróżnorodności 2030 decyzję o ich zmniejszeniu o połowę.

Pestycydy określone zostały także jako produkty biobójcze już w Dyrektywie 98/8/WE z 1998 roku. Co o nich mówi Dyrektywa?

“Produkty biobójcze niezbędne są do kontrolowania organizmów szkodliwych dla zdrowia ludzi i zwierząt oraz organizmów, które niszczą produkty naturalne lub wytworzone; produkty biobójcze mogą stanowić różnego rodzaju zagrożenia dla ludzi, zwierząt i środowiska naturalnego związane z ich szczególnymi właściwościami i ich wykorzystaniem”

98/8/WE

Pojęcie „pestycydy” grupuje substancje wykorzystywane do zwalczania, likwidowania i zapobiegania pojawianiu się organizmów uznawanych za szkodliwe. Pestycydy obejmują produkty biobójcze i środki ochrony roślin.

• Insektycydy

• Herbicydy

• Fungicydy

Czym jest glifosat?

Najgorszym dla środowiska herbicydem jest herbicyd totalny, zawierający glifosat. Hamuje on działanie enzymu syntazy EPSPS. Chwasty są często roślinami, które przeszkadzają w uprawach zboża, ziemniaków. Glifosat jest składnikiem aktywnym herbicydów nieselektywnych.

Jako całkowity herbicyd, glifosat niszczy rośliny pokarmowe motyli, pszczół i ptaków, zabija wszelką zieleń i niszczy siedliska ważnych pożytecznych owadów” – mówi Heike Moldenhauer.

Ocena ECHA przeprowadzona pod koniec maja 2016 r. przez Niemiecki Federalny Instytut Bezpieczeństwa i Higieny Pracy (BAuA) sugeruje również, że glifosat może uszkadzać ludzkie narządy.

Jacek J. Nowak opracował raport pt. “Zagrożenia ze strony glifosatu i Roundupu, najszerzej używanych w uprawach GMO – raport” i na zdrowie człowieka.
Badania potwierdziły jego negatywny wpływ nie tylko na środowisko (superchwasty), ale i na zdrowie człowieka. Jest on kojarzony z dwoma rodzajami raka: nieziarniczymi chłoniakami złośliwymi i rakiem piersi.

Według specjalistów jest prawdopodobnie najważniejszym czynnikiem rozwoju takich chorób jak:

• rak
• bezpłodność
• choroba Alzheimera
• choroba Parkinsona
• stwardnienie rozsiane
• choroby układu krążenia
• autyzm
• choroby układu pokarmowego jak:
  • – nieswoiste zapalenie jelit
  • – chroniczna biegunka
  • – zapalenie okrężnicy
  • – choroba Crohna
• otyłość
• alergie
• stwardnienie zanikowe boczne (ALS)

Światowa Organizacja Zdrowia uznała glifosat — substancję czynną występującą w herbicydach — za środek prawdopodobnie powodujący raka. Podobnie uznano insektycydy, takie jak Melathion i Diazinon

Glifosat może wpływać dezorganizująco na działanie hormonów. Z tego powodu jest niemożliwe określenie poziomu, na którym glifosat może być bezpiecznie spożywany w chlebie.

Natura — alternatywą dla pestycydów?

Uprawiając własne warzywa, naturalne jest, że chcemy, aby były one zdrowe i ekologiczne. Dlatego należy uprawiać je bez pestycydów. Czy jest zatem alternatywa na szkodniki? Całe mnóstwo! Po pierwsze własne gnojówki, wyciągi i wywary z roślin, po drugie bogata ziemia w próchnicę i składniki odżywcze (obornik, kompost). Kolejnym świetnym pomysłem są uprawy współrzędne. Tak właśnie się składa, że w naturze zawsze znajdzie się i lekarstwo i trucizna. Jak pisał Paracelsus:

Omnia sunt venena, nihil est sine veneno. Sola dosis facit venenum, czyli “Wszystko jest trucizną i nic nie jest trucizną, bo tylko dawka czyni truciznę”.

Paracelsus

Natura daje nam wiele możliwości w zakresie stosowanych ekologicznych środków ochrony. Naturalne środki ochrony roślin pozwalają ograniczyć, a nawet całkowicie zaniechać stosowania pestycydów. Oparte są one na substancjach roślinnych. Wszystkie łąki i pastwiska, wszystkie góry i pagórki są aptekami — to kolejna, jakże wymowna złota myśl Paracelsusa.
Na szkodniki w ogrodzie można zrobić następujące gnojówki roślinne:

Rośliny	Zastosowanie
Czosnek	Połyśnica marchwianka
Czosnek + cebula + mniszek lekarski	Przędziorki, mszyce
Dziki bez + pokrzywa	​Krety, nornice, szybsze kompostowanie
Glistnik jaskółcze ziele	Bielinek kapustnik
Mniszek lekarski	​Mszyce, przędziorki, miodówki, roztocza
Piołun	Mrówki, mszyce,
Pokrzywa	Mszyce
Pokrzywa + wrotycz	Nasionnica trześniówka, owocówka jabłkóweczka, przędziorki
Skrzyp	​Miseczniki, mszyce, przędziorki, tarczniki (najlepsza jest gnojówka młoda, fermentująca)
Pomidor (liście)	Mszyce na różach
Żywokost	Mszyce na bobie, marchwi

Allelopatia i uprawy współrzędne

Poza gnojówkami warto zastosować w naszych uprawach — allelopatię. Czym ona jest? Allelopatia rozumiana współcześnie jest jako dobre sąsiedztwo. Wieloletnie obserwacje doprowadziły do wniosku, że jedne rośliny lubią swoje towarzystwo a inne nie. Złe sąsiedztwo skutkuje brakiem wzrostu roślin, lub jego powolnym wzrostem, nasileniem chorób w przeciwieństwie do dobrego sąsiedztwa, które wspomaga roślinę w walce ze szkodnikami, lub im zapobiega, a rośliny wydają lepsze plony.

Z etymologicznego punktu widzenia, allelopatia to zlepek dwóch greckich słów: allelon — nawzajem i pathos — cierpienie. W tym przypadku chodzi o wzajemne szkodliwe oddziaływanie. Jednakże, rozważania Hansa Molischa, czesko-autriackiego botanika świadczą o tym, że allelopatia oznacza zarówno szkodliwe (ujemne) jak i korzystne (dodatnie) oddziaływanie biochemiczne. To on wprowadził ten termin w 1937 roku do nauki.

Jednak o możliwości oddziaływania roślin na siebie przez ich wydzieliny, pisali już starożytni greccy botanicy tacy jak: Teofrast żyjący w IV/III w. p.n.e. czy Dioskorides z I w.n. e. Zagadnienie to poruszał również w II wieku n.e. Pliniusz Starszy.

Współpraca roślin, zwierząt bakterii i grzybów

W naturze panują pewne reguły. Ziemia zawiera w sobie nie tylko owady i składniki próchnicze, ale także bakterie, grzyby, które mogą współpracować z roślinami.

Jak pisze Joanna Szczęsna: “Allelopatia może mieć korzystny lub szkodliwy wpływ substancji chemicznych wydzielanych przez rośliny, lub grzyby danego gatunku, lub pochodzących z ich rozkładu. Chodzi przede wszystkim o substancje chemiczne wydzielane do podłoża, które wpływają na inne organizmy w bezpośrednim otoczeniu, głównie rośliny i bakterie. W ten sposób jedne rośliny mogą pobudzać, a inne hamować kiełkowanie, a także wzrost i rozwój gatunków żyjących w bliskim sąsiedztwie lub zajmujących bezpośrednio po nich to samo miejsce“.

Allelopatia zatem może być dodatnia lub ujemna. W swojej dodatniej formie stymuluje wzrost innej rośliny, zwiększa plony w rolnictwie ekologicznym, ale także wydziela substancje ochronne przed szkodnikami. Takim przykładem jest sadzenie współrzędne np. marchwi i cebuli, która to chroni marchew przed połyśnicą marchwianką. Inny przykład to posadzenie aksamitek obok pomidorów czy róż, jako ochrona przed nicieniami i mszycami.

Allelopatia — co obok czego rośnie lepiej?

Aby wzmocnić rośliny, warto je nawozić naturalnymi wywarami z roślin. Nie zapomnij zrobić własnego kompostu, to czarne złoto wspomoże wzrost roślin i ich owocowanie!

---

Literatura:

J.J. Nowak, Zagrożenia ze strony glifosatu i Roundupu, najszerzej używanych w uprawach GMO – raport, Międzynarodowa Koalicja dla Ochrony Polskiej Wsi (ICPPC), Warszawa, październik 2016.

J. Szczęsna, Dobre sąsiedztwo roślin — praktycze porady, Zakład Aktywności Zawodowej, Bydgoszcz 2020.

A. Jaworski, Rola allelopatii w życiu roślin. SYLWAN, СХХХIII, 1988 Nr 5.

T. Wodziński, infouprawa jak uprawiać warzywa?

https://www.bund.net/service/presse/pressemitteilungen/detail/news/keine-generalabsolution-fuer-glyphosat-hinweise-auf-schaedigung-menschlicher-organe/https://www.europarl.europa.eu/factsheets/pl/sheet/78/chemikalia-i-pestycydy