Kobieca spółdzielczość rolna drogą do agroekologii
Kobieca spółdzielczość rolna to droga do zmian w agroekologii. Kobiety reformują rolnictwo – to hasło nadające się na plakaty, jednak patrząc na reformy rolne w Nikaragui to wprowadzanie prawdziwych zmian, dzięki którym polepsza się życie samej społeczności.
Współczesne systemy rolne i żywnościowe odniosły sukces w dostarczaniu wielkich ilości żywności na rynki światowe. Efektem jednak jest ich wysoki wkład zewnętrzny oraz zasobochłonny. Systemy rolnicze spowodowały nieracjonalną gospodarkę glebą, wylesianie, zubożenie gleb, utratę różnorodności biologicznej wpływające na całokształt środowiska. [1]
“Systemy żywnościowe odpowiadają za około jedną trzecią światowych emisji gazów cieplarnianych”.
FAO
Spółdzielczość kobiet a reforma rolna w Nikaragui
Systemy żywnościowe są dalekie od celów zrównoważonego rozwoju na całym świecie. Ponieważ powodują niedożywienie 820 mln ludzi, pogłębiają nierówności społeczne, przyczyniają się do utraty bioróżnorodności, zanieczyszczenia wody i wyczerpywania zasobów naturalnych.
Społeczność Nikaragui pod rządami dyktatora Anastasio Somoza była częścią siły roboczej farmy kawy. Po jego pokonaniu przez ruch sandinistów ziemię przekazano spółdzielni. Dokonano reformy rolnej, dzięki której wprowadzono liczne zmiany. I tak przed reformą uprawiano wyłącznie kawę (monokultura), wykorzystując intensywne stosowanie środków chemicznych. Po reformie to kobiety przekształciły ziemię oraz dokonały dywersyfikacji produkcji roślinnej za pomocą agroekologii. Dywersyfikacja dała im utrzymanie w każdym miesiącu roku, a nie tylko po zbiorze kawy. Kobieca spółdzielczość rolna wprowadziła uprawę wielu roślin.
W ciągu kilku lat wprowadziły różnorodne tradycyjne uprawy żywności jak banany, maniok, kukurydzę, ignam, warzywa, zioła. Produkują własne nawozy, mydło, galaretki owocowe, biżuterię. [2]
“Ziemia jest naszą matką”.
https://friendsatc.org/pdf-documents/
Wielosektorowa Spółdzielnia Gloria Quintanilla w Santa Julia w Nikaragui
Wielosektorowa Spółdzielnia Gloria Quintanilla w Santa Julia w Nikaragui powstała w 2008 roku, a w 2010 roku uzyskała osobowość prawną. Spółdzielnia składa się z samych kobiet i jest części Międzynarodowego Ruchu Chłopskiego La Via Campesina. Ich celem jest przede wszystkim budowanie świadomości opieki — opieki nad rodzinami, ziemią i tradycją. Spółdzielnia skupia kobiety, które po uczestnictwie w warsztatach i uzyskaniu wytycznych, jak uprawiać ziemię, wdrażają niezbędne zmiany dobre dla klimatu i gleby oraz bioróżnorodności. Zmiany te to również budowanie samowystarczalności, suwerenności żywnościowej w celu zmniejszenia ubóstwa. Spółdzielczość nikaraguańska, w ramach procesu głębokich przemian społeczno-gospodarczych rozwijających się w kraju, dokonuje istotnego wzrostu. Dlatego ten ruch spółdzielczy stanowi obecnie kluczowy mechanizm dla gospodarki kraju. [3] Spółdzielnia Gloria Quintanilla to doskonały przykład wykorzystania systemów żywnościowych, przy jednoczesnym wzmocnieniu pozycji kobiet i osiąganiu celów zrównoważonego rozwoju.
Na temat Gloria Quintanilla możecie przeczytać “La Tierra es nuestra madre” i obejrzeć film.
Czym jest agroekologia?
O agroekologii pisze się w naukach przyrodniczych co najmniej od lat 80. XX wieku. Czym jest agroekologia?
Otóż agroekologia naśladuje systemy ekologiczne i stosuje zasady ekologiczne w systemie żywnościowym. Rolnicy, podpatrując przyrodę, mogą produkować żywność bez niszczenia natury. Z początku była ona ruchem oddolnym. Niedawno jednak została wprowadzona do oficjalnych dokumentów międzynarodowych.
Według Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa — FAO „Agroekologia jest integralnym pojęciem, które łączy ze sobą zasady i koncepcje ekologiczne (nauki o ekosystemach) oraz społeczne dla projektowania systemów rolno-żywnościowych i zarządzania nimi. Dąży do optymalizacji interakcji między roślinami, ludźmi i środowiskiem naturalnym mając na uwadze aspekty społeczne, które muszą być uwzględniane przez zrównoważone i sprawiedliwe systemy żywnościowe” [4].
“Agroekologia to sposób życia. To widzenie w Ziemi jej społecznej, a nie tylko produkcyjnej funkcji. To więcej niż rolnictwo małej skali – to postrzeganie natury jako żywej istoty, nie jako towaru”.
Schola Campesina 2017
10 elementów agroekologii wg FAO
Pierwszym z elementów agroekologii według FAO jest różnorodność. Dywersyfikacja to klucz do transformacji agroekologicznej w celu zapewnienia bezpieczeństwa żywności przy jednoczesnej ochronie środowiska. Różnorodność przynosi wiele korzyści zarówno społeczno-ekonomicznych, żywieniowych, środowiskowych, jak i produkcyjnych. Zwiększa różnorodność gatunków oraz zasobów genetycznych. Produkowane rośliny mają większą ilość makro- i mikroskładników. [7]
Współtworzenie i dzielenie się wiedzą to drugi element agroekologii, odgrywający kluczową rolę w procesie rozwoju i wdrażania innowacji agroekologicznych. Innowacje w rolnictwie lepiej odpowiadają na lokalne wyzwania, kiedy są współtworzone w procesach partycypacyjnych — podkreśla FAO [6]. To edukacja odkrywa fundamentalną rolę w działaniach innowacyjnych agroekologii. [7]
Synergie w ekosystemach łączą projektowanie zróżnicowanych systemów łączących uprawy wieloletnie z jednorocznymi, zwierzęta gospodarskie z wodnymi, tworząc ekosystem wzajemnych zależności. FAO podkreśla, że budowanie synergii w systemach żywnościowych zapewnia wiele korzyści. Optymalizując synergie biologiczne, praktyki agroekologiczne wzmacniają funkcje ekologiczne, prowadząc do większej efektywności wykorzystania zasobów i odporności. Za przykład podaje biologiczne wiązanie azotu przez rośliny strączkowe w systemach upraw międzyplonowych lub płodozmianach, które generuje co roku blisko 10 mln USD (w skali globalnej) oszczędności na nawozach azotowych, w związku z tym przyczyniają się jednocześnie do poprawy stanu gleby, łagodzenia zmiany klimatu i przystosowania się do niej [6].
“W skali globalnej biologiczne wiązanie azotu przez rośliny strączkowe w systemach upraw międzyplonowych lub płodozmianach generuje co roku blisko 10 mln USD oszczędności na nawozach azotowych”.
FAO. 2016. Soils and Pulses: Symbiosis for life. Rome.
A może recykling i gospodarka o obiegu zamkniętym i gospodarka solidarności?
Kolejnym elementem jest wydajność lub efektywność. FAO podkreśla znaczenie wykorzystywania darmowych zasobów naturalnych jak azot, dwutlenek węgla czy promieniowanie słoneczne. Usprawnienia procesów biologicznych, recykling biomasy, odzyskiwanie wody zmniejsza koszty i negatywny ich wpływ na środowisko [6]. Trwałość, czyli zwiększona odporność ludzi, społeczności i ekosystemów jest kluczem do zrównoważonych systemów żywnościowych i rolniczych. Odporne systemy agroekologiczne mają większą zdolność do radzenia sobie z zakłóceniami (w tym ekstremalnymi zjawiskami pogodowymi lub ich efektami), szkodnikami i chorobami.
Nie należy zapominać o recyklingu, stanowi on bowiem drogę do “gospodarki bezodpadowej”, która przekłada się na mniejszą zależność od zasobów zewnętrznych, zwiększając autonomię producentów i zmniejszając ich podatność na wstrząsy rynkowe i klimatyczne [7].
Gospodarka o obiegu zamkniętym i gospodarka solidarności, które ponownie łączą producentów i konsumentów, promują innowacyjne rozwiązania ułatwiające życie na naszej planecie, zapewniając jednocześnie społeczne podstawy dla zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu [6].
Niezwykle istotna okazuje się ochrona i poprawa warunków życia na obszarach wiejskich, sprawiedliwości i dobrobytu społecznego ma zasadnicze znaczenie dla zrównoważonych systemów żywnościowych i rolniczych.
Agroekologia a realizacja celów zrównoważonego rozwoju
Agroekologia umożliwia realizację wielu celów zrównoważonego rozwoju ONZ jak [5]:
- Poprawa bezpieczeństwa żywnościowego i eliminacji głodu, promowanie zrównoważonego rolnictwa (SDG 2),
- Edukacja (SDG 4),
- Równość płci (SDG 5),
- Godna praca i wzrost gospodarczy (SDG 8),
- Przeciwdziałanie zmianom klimatu i ich skutkom (SDG 13).
Literatura
[1] FAO. 2018. „10 elementów agroekologii: prowadzenie przejścia do zrównoważonych systemów żywnościowych i rolniczych”. Centrum wiedzy FAO Agroekologia. Dostęp: 15 listopada 2022 r. https://www.fao.org/3/i9037en/i9037en.pdf, dostęp 15.10.2022
[2] Nicaraguan Women: Transforming lives, protecting the land, https://www.youtube.com/watch?v=ZkSrd630uOY, dostęp 15.10.2022
[3] Sánchez Ramos, KE (2022). Wkład społeczno-ekonomiczny spółdzielni wielosektorowej Gloria Quintanilla RL (Comugloquin, RL) w Comarca Santa Julia, gmina El Crucero na lata 2019-2021, s.24.
[4] https://irp.cdn-website.com/53007095/files/uploaded/5–agroekologia-dla-zdrowej-ziemi.pdf, dostęp 15.10.2022
[5] Stronger Together: Converging Women’s Cooperatives and Agroecology to Create Gender-Transformative Food Systems, https://sdg.iisd.org/commentary/generation-2030/stronger-together-converging-womens-cooperatives-and-agroecology-to-create-gender-transformative-food-systems/, dostęp 15.10.2022
[6] https://www.nhc.noaa.gov/, dostęp 15.10.2022
[7] https://www.fao.org/3/i9037en/i9037en.pdf, dostęp 15.10.2022
[8] Makowska A., Perzyna J. , Agroekologia według FAO, [W:] Polityka na talerzu- przewodnik po agroekologii i suwerenności żywnościowej, (CC BY 4.0).
