Sierra Nevada de Santa Marta i jej różnorodność biologiczna

Sierra Nevada de Santa Marta to odizolowany masyw górski w kształcie piramidy. Leży on na wybrzeżu Morza Karaibskiego północno-wschodniej Kolumbii w pobliżu granicy z Wenezuelą. To jedno z miejsc ekspansywnej działalności człowieka, która rozpoczęła się pod koniec XIX wieku.

Rdzenna ludność Sierra Nevada de Santa Marta

Rdzenną ludnością tego terenu są Indianie Arhuaco, Kagaba, Wiwa, Kogi, Kankuamo obecnie zamieszkujący rezerwaty w środkowych partiach masywu. Arhuaco żyją na wysokości 5800 m nad poziomem morza. Nie należą do żadnego departamentu, wobec czego mają problemy z jurysdykcją.

Indianie żyli w niewielkich grupach w regionie andyjskim, izolując się od siebie do czasu przybycia Europejczyków, którzy to przybyli w szesnastym wieku na tereny współczesnej Kolumbii.  W 1973 roku ludność tubylcza z Sierra Nevada wraz z duchowymi przywódcami (Mamos) opowiedziała się za uznaniem terytorium przodków. Sprawa ta zakończyła się ich zwycięstwem. Arhuaco posługują się językiem Chibchan. Znani są także jako Ica, Ika, Ijka, Ike, Bintuk, Bintucua, czy Aruaco. Żyją w górnych dolinach rzek Piedras, San Sebastian, Chichicua, Guatapurii i Ariguani. Żyją z rolnictwa. Uprawiają ziemniaki, cebulę, kapustę, pszenicę, dynie, czosnek, pomarańcze, limonki. Fasolę kukurydzę, kokę, bawełną, ananasy, papaję, guawę, marakuję czy jagody.

W 1972 r. Arhuaco stworzyli cabildo Gobernador, lepiej zorganizowaną i odpowiednią organizację do obrony ich wartości i ziemi. Ponad 60 lat gubernator wybierany był według dawnych zwyczajów konsensusu i jedności. W czasie pandemii jednak zmieniło się to. Jak podaje El Pais W 2020 roku dotknął ich kryzys zarządzania, który niedawno zażegnano.  

Pod koniec marca 2020 roku do podnóża Sierra Nevada de Santa Maria dotarł koronawirus. Rdzenni mieszkańcy odizolowali się jeszcze bardziej niż wcześniej. Cztery rdzenne ludy pochodzą od grupy Taironas, datowanej na lata 200-1600 naszej ery. Taironas wyznawali politeizm, zajmowali się rolnictwem, rybołówstwem i pszczelarstwem.

„Jeśli ludzkość nie nauczy się znacznie więcej o globalnej różnorodności biologicznej i nie podejmie szybkich działań w celu jej ochrony, wkrótce stracimy większość gatunków składających się na życie na Ziemi”. 

EO Wilson (1929–2021)

Różnorodność biologiczna w Sierra Nevada

Sierra Nevada wzbudziła międzynarodowe zainteresowanie ze względu na swoje znaczenie jako wyjątkowej enklawy i dużą różnorodność biologiczną, zwłaszcza ptactwo. Należy zauważyć, że to właśnie tu jest najwyższy na świecie masyw nadmorski. Wyróżnia się on bliźniaczymi szczytami: Pico Simon Bolivar i Pico Cristobal Colon (5775 m). W związku ze zmianami wysokości, region ten obejmuje mnogość biomów. Wyróżnia się tu namorzyny, półpustynie, tropikalne lasy suche i wilgotne — po lasy górskie i páramos. Jest to teren niewielkich rozmiarów, bo zaledwie (c.11.000 km²) biorąc pod uwagę dużą różnorodność siedlisk. Teren masywu jest rezerwatem biosfery, a powierzchnię 3830 km² objęto ochroną tworząc Park Narodowy Sierra Nevada de Santa Marta.

Poniżej 500 m n.p.m. jest niewiele lasów na tym terenie, z uwagi na intensywną uprawę i hodowlę bydła. Dopiero powyżej tej wysokości dolina stanowi mozaikę wilgotnego lasu przedgórskiego, pastwisk i plantacji kawy.

Ekspansja człowieka datowana na koniec XIX wieku spowodowała wycinkę lasów pod uprawę bananów. Masowe osadnictwo z lat 40. XX wieku spowodowało spychanie tubylców do wyższych partii masywu. Kolejny napływ osadników nastąpił w latach 1975-1980. Jego rezultatem było przetrzebienie lasów w środkowych i wyższych partiach dolin górskich masywu i masowe zakładanie plantacji marihuany.

W celu odzyskania kontroli nad obszarem władze zarządziły wypalenie terenu herbicydami, co spowodowało nieodwracalne szkody w faunie i florze. Dopiero w 1985 roku zaczęto przywracać wartości przyrodnicze zdewastowanym terenom. Zakładano planacje kawy i upraw przejściowych. 

Na terenie Sierra Nevada de Santa Maria występuje wysoki stopień endemizmu. Wymienia się tu 6 gatunków ptaków i 2 o ograniczonym zasięgu występowania. Ptaki endemiczne to m.in. strzyżyk górski Santa Marta, hełmik purpurowobrody (Oxypogon cyanolaemus) – gatunek małego ptaka z rodziny kolibrowatych, krytycznie zagrożony wyginięciem oraz Sroka żółtodzioba (Pica nutalli).

Kolumbia zamieszkana jest przez 2000 gatunków ptaków, w tym 80 endemicznych. W Parku Tayrona występują niezwykle rzadkie tamaryny białoczube — ssaki krytycznie zagrożonym wymarciem. Można zobaczyć tu kolibry

Zanieczyszczenie azotem a zrównoważony system zarządzania środowiskiem

W Kolumbii uprawa grochu przyczynia się do bezpieczeństwa żywnościowego, z uwagi na jego wartości odżywcze, dostarczanie tiaminy (wit.B1), żelaza i fosforu, witamin A, B, C, oraz błonnika i węglowodanów i białek. Ponadto generuje 15 000 miejsc pracy w całym kraju. Koszty produkcji jednak rosną wraz z nawozami, które szkodzą obszarowi, przyczyniając się do degradacji ziemi, zasolenia jej i wypłukiwania składników odżywczych poza sferę korzeniową. Nadmiar azotu przenika do wód gruntowych lub cieków wodnych, co wpływa negatywnie na wodę w jeziorach i ich eutrofizację.  

Fakt, że 40% nawozów kawowych odbywa się za pomocą azotu, jest poważny i delikatny z ekologicznego punktu widzenia, ponieważ zanieczyszczenie wody azotanami jest powszechne i osiąga niebezpieczne poziomy na świecie.

C. Montes-Rojas, M. del S. Anaya-Flores

Podobna sytuacja dotyczy innych uprawianych roślin, np. kawy. Tradycyjne zarządzanie kawą w departamencie Cauca w Kolumbii oparte jest na stosowaniu chemicznych nawozów syntetycznych, mających negatywny wpływ na środowisko.

ALTERNATYWĄ NAWOZY ORGANICZNE

Badania dotyczące kawy zostały przeprowadzone w Jednostce Akademicko-Doświadczalnej La Sultana, zlokalizowanej we wsi Urubamba II, w gminie Timbío — Cauca. Wykonano je na wysokości 1760 m n.p.m. oraz przy średnich temperaturach od 18ºC do 28ºC, średnich rocznych opadach 2200 mm i wilgotności względnej 73%. Wynika z nich, że nawozy organiczne (np. A.L.O.F.A.- płynny nawóz organiczny fermentowany tlenowo i mineralizowany) są lepsze jakościowo. Ponadto wpływają na poprawę plonowania kawy oraz mogą zredukować koszty produkcji o 40%. Ponadto dobre warunki żywieniowe uprawy i profilaktyka sprzyjają jej rozwojowi oraz ograniczają występowanie szkodników i chorób.

Członkowie tych plemion obserwując, co wyczyniają Matce Ziemi (zwanej przez nich Aluna) ludzie z nowoczesnego świata, odnoszą wrażenie, że ludzie społeczeństw technokratycznych muszą być bardzo pogubieni. Dlatego nazywają ich “młodszymi braćmi”, a siebie nazywają “starszymi braćmi”.

TomasZ NAKONIECZNY, Ludy ziemi

Według innych badań (N.M. Ambuila-Chamizo i in.) „liść koki może mieć alternatywne zastosowanie jako składnik płynnych i stałych nawozów organicznych, biorąc pod uwagę, że zawiera 2,1% azotu ogólnego, 2744 mg/kg fosforu ogólnego, 92 mg/kg sód ogółem, 12240 mg/kg potasu ogółem, 9574 mg/kg wapnia ogółem, 2548 mg/kg magnezu ogółem, 94% materii organicznej, 6% popiołu, 13% białka ogółem, pH 4,9 i przewodnictwo prądu elektrycznego 4540 μS/cm (Apaza et al., 2015), jest materiałem roślinnym, który ma ważny prawny potencjał zastosowań w żywieniu roślin uprawnych. Liście koki są dla producentów alternatywą dla obniżenia kosztów produkcji poprzez częściowe lub całkowite zastąpienie nawozów syntetycznych, ponieważ są one drogie na rynku” – czytamy.

I ZNowu ROUNDUP!

Do problemów środowiskowych w Kolumbii należy „ekobójstwo”, w ramach którego rozległe połacie ziemi i lasów są opryskiwane glifosatem (Roundup, in.) w celu wytępienia rośliny koki. Przypadkowe szkody w środowisku są jednak poważne, ponieważ w trakcie tego procesu ginie wiele gatunków roślin.

---

Literatura:

1. N.M. Ambuila-Chamizo, E.E. Córdoba-Cerón, C. Montes-Rojas, M. del S., Anaya Florez, Effect of coca leaf fertilizer on Pisum sativum L. in Cauca, Colombia, Rev.Bio.Agro vol.20 no.1 Popayán Jan./June 2022  Epub Dec 30, 2021.
2. M. del S., Anaya Florez, M. del S., Anaya Florez, Effect of fertilization with organic fertilizer (A.L.O.F.A) in cafè plants (coffea arábica L.), Scientia Et Technica, vol. 24, núm. 2, pp. 340-348, 2019.
3. Strewe R., C. Navarro, New and noteworthy records of birds from the Sierra Nevada de Santa Marta region, north-eastern Colombia, Bull. B.O.C. 2004 124(1)
4. APAZA-CONDORI, EMMA-EVA; MAMANI, PATI-FRANCISCO; SAINZ-MENDOZA, HUMBERTO. Sistema de compostaje para el tratamiento de residuos de hoja de coca con la incorporación de tres activadores biológicos, en el centro experimental de Kallutaca. Journal of the selva andina Biosphere, v. 3, n. 2, 2015, p. 75-85
5. http://www.alpec.org/avifauna.html
6. http://www.alpec.org/paramos.html
7. https://pl.wikipedia.org/wiki/Sierra_Nevada_de_Santa_Marta
8. https://www.travelplanet.pl/przewodnik/kolumbia/historia.html
9. https://enciclopediadehistoria.com/taironas/#Qui%C3%A9nes_fueron_los_taironas
10. https://elpais.com/america-colombia/2022-12-16/la-gobernabilidad-del-pueblo-arhuaco-le-revienta-al-gobierno.html
11. http://ludyziemi.blogspot.com/2019/12/indianie-arhuaco-wraz-z-plemionami.html