Rodzime zamienniki inwazyjnych gatunków obcych dla  pszczelarstwa polskiego

Już 22 kwietnia 2023 roku odbędzie się Kongres Naturalny, a jedna z jego części pn. “Naturalny Ogród” zawierać będzie wystąpienia naukowców, praktyków i ekspertów w zakresie ekologii, botaniki i ochrony środowiska. Jednym z prelegentów będzie Adam Kapler — botanik, ekolog, dziennikarz i historyk nauk przyrodniczych, zajmujący się tematyką od wielu lat, który opowie na temat rodzimych zamienników inwazyjnych gatunków obcych dla polskiego pszczelarstwa.

W artykule przeczytasz, czym jest projekt “Polska kwitnie”, jak wziąć w niej udział oraz co nasadzać dla pszczół zamiast inwazyjnych gatunków obcych.

Projekt „Polska kwitnie” – potrzebna akcja ekologiczno-edukacyjna

Projekt „Polska kwitnie” to wyjątkowa akcja edukacyjna i ekologiczna! Szczególnie potrzebna teraz, podczas wdrażania Nowego Zielonego Ładu dla Zapylaczy oraz Strategii na rzecz Bioróżnorodności do 2030 r. Rodzin pszczoły miodnej wprawdzie przybywa, nawet w miastach i lasach gospodarczych, jednak pszczelarzy wciąż jest za mało choćby dla zabezpieczania zaopatrzenia Polski w biopaliwa z rzepaku. Przede wszystkim giną masowo dzikie zapylacze!

Bez trzmieli wymrze szereg gatunków pastewnych (np.: koniczyna czerwona, niektóre wyki) i ozdobnych (niektóre orliki, periploka grecka), mocno podrożeją wegańskie dania z soi jak i pewne rodzaje mięs czerwonych. Większość z nas nie zdaje sobie sprawy, że pszczoła miodna to tylko jedna z tysięcy gatunków pszczół, owadów w większości samotnych (samotnice np.: murarka ogrodowa, miesierka lucernówka), czasem prymitywnie społecznych (trzmiele), tylko wyjątkowo również zdolnych do produkcji miodu (tropikalne melipony).

Adam Kapler

Niektóre z polskich samotnic zapylają dużo wydajniej plony (np.: miesierka lucernę i marchew), inne są po prostu rzadkie i ciekawe (np.: zadrzechnie), niemal wszystkim grozi zagłada. Bez bzygów woda będzie słabiej się oczyszczała, przybędzie mszyc uszkadzających nasze plony i lasy, ubędzie nasion. Miliardy wodzieni giną zamiast komarów, chociaż to nasi sprzymierzeńcy w walce z tymi krwiopijcami, ważny element zdrowych ekologicznie wód, karma ryb, a także potencjalny zamiennik kawioru.

Motylom wybaczamy żarłoczność ich gąsienic, gdyż to żywe czujniki jakości środowiska i fruwające klejnoty naszych ogrodów. Starzeją się sami pszczelarze: w 2012 aż 30% liczyło ponad 65 lat, dalszych 32% miało od 51 do 65 lat. Tymczasem w Polsce dramatycznie brakuje nie tylko czeladników pszczelarskich, lecz także nauczycieli i dziennikarzy naukowych odróżniających nasze chronione trzmiele od krwiopijnych, roznoszących choroby bąków czy pasożytujących na nas i zwierzętach gospodarskich gzów!

Prawie nie ma fachowców odróżniających rodzime kwiaty, raki czy dzikie gęsi od obcych gatunków inwazyjnych, a na mocy nowych praw powinni to umieć wszyscy mieszkańcy Wspólnoty Europejskiej. Ofiarami walki z rdestowcem padają rodzime lepiężniki. W walce z parzącymi, kaukaskimi barszczami (Sosnowskiego, Mantegazziego oraz perskim) wyrywa się niekiedy chronione litwory czy jakże pożyteczne, polskie barszcze syberyjskie czy zwyczajne.

Udział w grywalizacji „Polska kwitnie”

„Takie będą Rzeczypospolite jak ich młodzieży chowanie” dlatego fundacja Zaangażowani.pl organizuje grywalizację, w ramach którego zachęca dzieci i nauczycieli całego kraju do: zakładania własnych łąk kwiatowych; czynnej ochrony zapylaczy i ptaków śpiewających; lepszego poznania krajowej flory i fauny; wyjścia w plener, odejścia od srebrnych ekranów, aktywności fizycznej bez względu na pogodę; wreszcie do walki z obcymi gatunkami roślin jak kaukaskie barszcze, amerykańskie nawłocie, rudbekie i trojeście czy niecierpek himalajski. Konkurs „Polska Kwitnie” polega na: zasianiu kwiatowej łąki przez uczniów i nauczycieli, wyposażeniu jej w małą architekturę ogrodową, udokumentowaniu wszystkich etapów prac związanych z jej stworzeniem.

Do udziału w konkursie Fundacja Zaangażowani.pl zaprasza: szkoły podstawowe, średnie, policealne, ogniska TPD, sierocińce oraz inne placówki oświatowe na poziomie podstawowym i średnim z całego kraju. Zgłoszenia do projektu przyjmowane będą do 15 maja 2023, a dokumentację z wykonania zadania szkoły powinny przesłać 15 listopada 2023.

Dajemy dobry przykład, kosząc i wyrywając inwazyjne gatunki bez użycia herbicydów, z wyjątkowym poszanowaniem naszych wód oraz ich dzikich mieszkańców. Organizujemy też liczne, dodatkowe eventy na przykład ogólnopolski weekend siewu łąk kwietnych. Udział w naszej grywalizacji „Polska kwitnie” jest dziecinnie prosty!

Należy zgłosić się przez formularz znajdujący się na stronie internetowej konkursu. Placówka edukacyjna dostaje od nas pakiet startowy do siewu swojej unikatowej, cudownie pachnącej i bajecznie kolorowej łąki, m.in. nasiona rodzimych ziół oraz nieinwazyjnych kwiatów letnich, uprawianych od wieków w tradycyjnych polskich ogrodach, wraz z instrukcją dalszego postępowania. W ocenie prac brane będą pod uwagę kolejne etapy wyznaczonego zadania: prace przygotowawcze; sam siew; własnoręczne wykonanie elementów małej architektury ogrodowej z materiałów przyjaznych środowisku, poddanych recyklingowi lub upcyklingowi; wreszcie efekty końcowe przedstawione w formie relacji on-line.

Wystąpienie na Kongresie pn. “NATURALNY OGRÓD” – 22.04.2023

Pszczelarze podziewają szereg obcych dla flory Polski i Wspólnoty Europejskiej gatunków dostarczających pożytku późnym latem i jesienią. Tym niemniej zubażają one naszą, natywną bioróżnorodność, nasilając negatywne skutki zmian klimatu, skażeń i utraty siedlisk. Zakaz uprawy i obrotu handlowego wieloma z nich w UE może zostać wprowadzony w każdej chwili. Często się nie da się wskazać ziół, pnączy albo drzew równie plennych, do tego tej samej postury, koloru lub zapachu.

W ramach tego referatu postaram się jednak wskazać jak najlepsze zamienniki dla szeregu inwazyjnych gatunków obcych.

• Zamiast obcych nawłoci proponuję: przede wszystkim polskie dziewanny, poza tym ożota, ostrożeń głowacz, popłoch zwyczajny;
• Zamiast kaukaskich barszczy: Mantegazziego, Sosnowskiego i perskiego: arcydzięgiel litwor, krajowe barszcze (syberyjski i zwyczajny), olszewnik, koniopłoch łąkowy;
• Zamiast kolczurki klapowanej, powojnika pnącego, winobluszczu zaroślowego i dławiszy: wyżpin jagodowy, kielisznik zaroślowy, bluszcz, wiciokrzew pomorski, powojnik alpejski, poza tym nieinwazyjne winorośle Ameryki Płn., pnące róże historycznych odmian;
• Zamiast niecierpka himalajskiego (gruczołowatego) i pomarańczowego: rodzimy niecierpek zwyczajny, jak również nieinwazyjne odmiany wyżlinów;
• Zamiast grochodrzewu: krajowe janowce, szczodrzeńce, szczodrzyki i żarnowiec;
• Zamiast świdośliw oraz obcych czeremch: krajowa czeremcha zwyczajna, rokitnik, kalina koralowa, polskie jarzęby i głogi, wreszcie nieinwazyjne mieszańce miczurinowskie;
• Zamiast róży pomarszczonej (japońskiej): gatunki krajowe (róża alpejska, Jundziłła, francuska, zapoznana (kujawska), girlandowa, szypszyna itd.), ich mieszańce, historyczne oraz nieinwazyjne róże ozdobne, poza tym krajowe krzewy cierniste np.: tarnina.

Dodatkowym atutem proponowanych roślin zielnych i drzewiastych, będzie ich wielorakie znaczenie dla dzikich zapylaczy, owadów drapieżnych i pasożytniczych, pająków, płazów, a także ptaków. Popularyzacja tego typu wiedzy wśród praktyków oraz kandydatów na ogrodników czy architektów krajobrazu jest szczególnie ważna teraz, w dobie wdrażania Nowego Zielonego Ładu dla Zapylaczy oraz Strategii na rzecz Odbudowy Bioróżnorodności do 2030 r. Służy temu szereg inicjatyw edukacyjnych, wśród nich organizowana przez fundację Zaangażowani grywalizacja „Polska kwitnie”.

---

O Autorze

Adam Kapler (20.12.1983) – botanik, ekolog roślin, łąkarz miejski, dziennikarz i historyk nauk przyrodniczych. Ukończył Wydział Biologii na Uniwersytecie Warszawskim. Przepracował ponad 12 lat w PAN Ogrodzie Botanicznym – Centrum Zachowania Różnorodności Roślin w Warszawie-Powsinie.

Zrealizował szereg projektów konserwatorskich oraz dydaktycznych dla PAN Ogród Botaniczny – Centrum Zachowania Różnorodności Biologicznej, finansowanych przez UE i Rzeczpospolitą Polską. Zabezpieczał zasoby genowe rodzimych gatunków ginących i rzadkich, m.in. odtworzył świetliste dąbrowy z dzwonecznikiem wonnym w Kampinoskim Parku Narodowym i współzakładał pierwszy w Europie Wschodniej Bank Barkodów DNA dla roślin naczyniowych. Jako jeden z pierwszych badaczy zwrócił w Polsce uwagę na niedostateczną znajomość oraz szybki zanik dziko występujących krewniaków roślin uprawnych (ang. crops wild relatives, CWR). Od lat działa niezwykle aktywnie w Polskim Towarzystwie Botanicznym (m.in. pełnił funkcję Skarbnika Oddziału Warszawskiego, współorganizował jubileuszowy zjazd w 2022 r.). Uczestniczył w reaktywacji Polskiego Towarzystwa Ekologicznego.

Pozostaje ekspertem fundacji: „Kwietnej” i „Zaangażowani.pl”. Pisuje artykuły do czasopism ogrodniczych i naukowych m.in. „Conservation Genetics”, „Agronomy”, „Plant Cell Tissue and Organ Culture”, „Pasieki24” oraz „Szkółkarstwa”. Regularnie współpracuje z parkami narodowymi, muzeami, portalem Ekologia.pl oraz Zielnikiem Wydziału Biologii UW. Konsultował szereg dzieł sztuki inspirowanych szóstym masowym wymieraniem, globalnym kryzysem zapyleń oraz zmianami klimatu m.in. „Projekt Ziemia” Martynki Wawrzyniak, „Green Card” Gregora Różańskiego, „Floraphilia. Rewolucja roślin” Anety Rostkowskiej tudzież „Unser taglich Brot” Dagny Jakubowskiej. Od 2022 r. zatrudniony w Wydziale ds. Spraw Środowiskowych KZGW PGW Wód Polskich.

Obecnie przygotowuje m.in. Czerwoną Księgę Roślin Naczyniowych woj. pomorskiego (gatunki leśne), Czerwoną Listę woj. mazowieckiego, jak również pierwszy w Polsce poradnik nt. pielęgnacji miejskich łąk dla wyd. PlantPress.

Autor tekstu: Adam Kapler